Alojzy Nagel

nagel-kielnoBył jednym z najważniejszych i najwybitniejszych twórców kaszubskich – poetą, prozaikiem, autorem doskonałych opowiadań i bajek dla dzieci oraz wspomnień.
      Urodził się 26 maja 1930 roku w Kielnie jako syn krawca. W 1943 roku stracił matkę, która zmarła na serce, a w styczniu 1945 roku ojca, zastrzelonego w czasie działań wojennych. Od roku 1937 do wybuchu II wojny światowej uczęszczał do szkoły powszechnej w Kielnie, w latach 1940-1944 do niemieckiej szkoły podstawowej (Volksschule). Po wojnie brał udział w odbudowywaniu zniszczonego wojenną zawieruchą kielnieńskiego kościoła. W latach 1947-1950 uczył się w liceum księży werbistów w Górnej Grupie niedaleko Grudziądza, gdzie zainteresował się teologią i podjął decyzję o jej studiowaniu. Studia owe rozpoczął w 1950 roku w Pieniężnie koło Ornety. Względy zdrowotne zmusiły go jednak po dwuletnim pobycie w nowicjacie do rezygnacji z dalszej nauki w seminarium. Wrócił na Kaszuby i w 1953 roku rozpoczął pracę w Urzędzie Stanu Cywilnego w Chwaszczynie. Później krótko pracował w państwowym gospodarstwie rolnym w Prusewie koło Żarnowca, a od 1958 roku był referentem działu zakupów Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Szemudzie. W latach 1958-1960 był zatrudniony także w Urzędzie Gminy w Kielnie oraz nauczał katechezy w kilku okolicznych szkołach.
    W 1960 roku znacznie pogorszył się stan zdrowia pisarza, co zmusiło go do zmiany miejsca zatrudnienia. Przez cztery lata pracował jako portier w Centrali Materiałów Budowlanych w Gdańsku Oliwie, po czym do 1966 roku był monterem kabli w gdańskim Urzędzie Telekomunikacyjnym. W styczniu 1966 roku eksternistycznie ukończył liceum i zdał maturę, po której do 1967 roku pracował w księgarni. Później była posada w spółdzielni „Polipapier” oraz w spółdzielni inwalidów „Rozwój”. W związku z trudną sytuacją materialną wstąpił po stanie wojennym do kontrolowanego przez władze Związku Literatów Polskich. W 1983 roku ze względu na zły stan zdrowia przeszedł na wcześniejszą emeryturę i zamieszkał w Domu Opieki Społecznej — wpierw w Pucku, potem w Wejherowie, by ostatecznie osiąść na stałe w Domu Opieki „Za falochronem” w Gdyni.
     Literacka kariera Nagla rozpoczęła się w 1953 roku na łamach „Rejsów”, niedzielnego dodatku do „Dziennika Bałtyckiego”. Zamieszczono w nich kilka wierszy autora. Później Nagla drukowały lokalne czasopisma – „Kaszëbë” (1957-1961), „Litery” (1962-1974) i wreszcie „Pomerania”, gdzie oprócz prozy i poezji pisywał także felietony (pod pseudonimem Mùlków Pioter). W tym czasie jego twórczość drukowało również lubelskie pismo „Kamena”, warszawska „Gromada – Rolnik Polski” oraz inne, przeznaczone dla czytelników ze środowiska wiejskiego. W końcu lat 50 został przyjęty w poczet Koła Młodych w Związku Literatów Polskich w Sopocie, gdzie poznał wielu twórców regionalnych, m.in. Lecha Bądkowskiego, Leona Roppela i Jana Piepkę. W tym czasie nawiązał także kontakty z działaczami Zrzeszenia Kaszubskiego (później Kaszubsko-Pomorskiego).
      Pierwszym tomikiem poezji Nagła był wydany w roku 1970 w Gdańsku w nakładzie sześciuset egzemplarzy zbiór Procëm nocë. Znalazło się w nim trzydzieści wierszy o różnej tematyce, doskonale obrazujących talent i artystyczną wrażliwość autora. W wierszach tych, zgodną opinią krytyków, narodził się „poeta codzienności Kaszub”. W 1971 roku ukazał się w nakładzie tysiąca egzemplarzy kolejny zbiór poezji zatytułowany “Cassubia Fidelis”. Tomik zawierał aż sto jeden utworów, w tym osiemdziesiąt osiem wierszy lirycznych, trzynaście bajek wierszowanych i obrazków. Całość zamykał niewielki słowniczek i posłowie, napisane przez Leona Roppla, który ocenia całokształt twórczości i życie Alojzego Nagła. Utwory w tym zbiorze stanowią głównie refleksję poety nad przemijaniem i śmiercią, część zas dotyczy tematyki sakralnej. Cztery lata później gdańskie Wydawnictwo Morskie wydało trzeci wybór poezji Nagła zatytułowany “Astrë”, w którym zamieszczono kolejnych dwadzieścia siedemwierszy.
    Alojzy Nagel był również prozaikiem, spełniającym się głównie w trudnej tematyce dziecięcej. Jego bajki do dziś stanowią niedościgniony wzór, jak w prostych słowach po kaszubsku przekazywać najmłodszym prawdę o życiu i dzieje kaszubskiej, pomorskiej ziemi. W 1977 roku ukazał się pierwszy zbiór siedemnastu bajek Nagła zatytułowany “Nënka Roda” i “ji dzôtczi”. Książka zawierała utwory tematycznie nawiązujące do kaszubsko-pomorskich legend i bajan, które Nagel zinterpretował na nowo, nadając im nieco innego charakteru i odkrywając nowe treści. Utwory podejmują różnorodną tematykę, odpowiadają na indywidualne zapotrzebowanie czytelników, każdy z nich znajdzie w owych historiach coś dla siebie. Popularność bajek Nagla była tak duża, iż już dwa lata później, w 1979 roku, ukazał się ich następny zbiór, tym razem z baśniami, zatytułowany “Cëdowny wzérnik”. Zawierał on kolejne dwadzieścia dziewięć utworów. Część z baśni niosła wyraźnie widoczną w twórczości poetyckiej Nagla kaszubską myśl patriotyczną. Następne cztery lata pracy przyniosły ze sobą wydany w 1983 roku tomik poezji dla dzieci zatytułowany “Szadi Władi”, zaś w 1988 roku ukazał się w rekordowym nakładzie 40000 egzemplarzy kolejny zbiór bajek i podań “Dzéwczã i krôsniãta”, który zawiera czterdzieści pięć utworów dla najmłodszych. Na przełomie lat 80. i 90. drukiem ukazały się także pamiętnik autora “Możece” oraz “Dzeje Czelińsczi parafii”.
      Głęboka religijność autora znalazła swoje odbicie nie tylko w poezji. Na początku łat 90. Alojzy Nagel rozpoczął prace nad przekładem Nowego Testamentu na język kaszubski. Niestety stan zdrowia poety nie pozwolił na ukończenie i dziś jedynie szerzej znany jest jego przekład Przypowieści o siewcy. Dużą rolę w kształtowaniu się twórczości autora odgrywała jego opiekunka, powierniczka i przyjaciółka, siostra matki, Wanda Hallmann. Nagel poświęcił jej opowiadanie pod tytułem Świecka Apostołka Wanda Hallmann, które ukazało się w szemudzkim miesięczniku gminnym „Lesôk”. Na łamach tego miesięcznika ukazywały się również wiersze Alojzego Nagla. Autor otrzymał szereg prestiżowych nagród, m.in. Wojewody Gdańskiego, przyznawany przez kaszubskich studentów klubu Pomorania Medal Stolema oraz w 1995 roku Srebrną Tabakierę Abrahama za szerzenie i propagowanie kultury oraz języka kaszubskiego. W maju 1995 roku w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie zorganizowano wystawę „Alojzy Nagiel — życie i twórczość” oraz obchody ku czci twórcy, na których poeta był obecny. W latach 90. ukazały się dwa ostatnie tomiki wierszy Nagla. W roku 1992 pelplińskie wydawnictwo Bernardinum wydało tomik “Òdemknij Dwiérze”  z trzydziestoma trzema religijnymi wierszami poety zaś w 1997 roku Oficyna Czec Wojciecha Kiedrowskiego wydała wybór wierszy Nagła zatytułowany “Nie spiewôj piùsti nocë”, zawierający głównie liryki z ostatnich dwóch zbiorów (Astrë 1975, Òdemknij Dwiérze  1992).
    Nagel był poetą kaszubskim w każdym tego słowa znaczeniu, a jego utwory powstawały wyłącznie w języku kaszubskim. Kaszubszczyzna była wszechobecna w życiu autora. Jego poezja w pełni oddaje klimat i atmosferę panujące w bliskich Naglowi lësôcczich stronach. Wpływ na charakter jego twórczości mieli twórcy kaszubscy pochodzący z oddalonych o kilka kilometrów od Kielna miejscowości, m.in. ks. Leon Heyke z Czerzni i Stefan Bieszk z Koleczkowa. Na każdym etapie swojej twórczości Nagel podkreślał związek z kaszubszczyzną oraz wspierał działania ją popularyzujące. Choć był człowiekiem niezwykle skromnym i prostolinijnym, jako poetę i prozaika można go dziś stawiać w jednym szeregu z największymi postaciami kaszubskiego odrodzenia – Florianem Ceynową i Aleksandrem Majkowskim. Liryka Nagla jest refleksyjna, głęboka, a zarazem skierowana do niewyrobionego odbiorcy — prostego człowieka, o niezbyt niewyszukanych gustach, prostolinijnego mieszkańca wsi. Może dlatego utwory Nagla wyróżnia prosta struktura, spójność w treści i rytmie oraz przejrzystość przesłania do czytelnika. Owa prostota czyniła z poezji Nagla lirykę wyjątkową. Szczególnie widoczne jest to dziś, gdy człowiek żyje w biegu, a kultura esemesowego kontaktu międzyludzkiego jest już prawie powszechna. Kaszubski język utworów Nagla to także język prosty, bez słownikowych archaizmów i malowniczości neologizmów, język jakim do dziś mówi się w okolicach Kielna i Szemudu. O sile liryki Nagla najlepiej świadczy odbiór jego twórczości poza Kaszubami. Lesôckimi wierszami zachwycano się w Polsce i za granicą. Niewielu jest kaszubskich twórców, których dzieła doczekały się tak wielu przekładów. Utwory Nagla ukazywały się po polsku, w języku niemieckim (tłumaczone przez Ferdynanda Neureitera), po łużycku (przekład Frido Metska) oraz w przekładach na litewski, słoweński, czeski i łotewski. Wielu wybitnych kompozytorów np. Aleksander Szurbin z Petersburga tworzyło do liryków Nagła muzykę, a śpiewacy wykorzystywali jego wiersze w repertuarze scenicznym. Alojzy Nagel – zagorzały Kaszuba, piewca i propagator kaszubskiej myśli, poeta, pisarz, twórca. Człowiek niby przeciętny, a zarazem wybitny. Skromny mieszkaniec małej, pomorskiej wioski, doświadczony przez życie. Właśnie dzięki życiu, które opisywał w swojej twórczości, prawdziwym, rzeczywistym ze wszystkimi jego radościami i smutkami, na stałe wpisał się w poczet znanych i szanowanych Kaszubów oraz do historii literatury zarówno regionalnej jak i krajowej.
     Wybitny kaszubski poeta Alojzy Nagel zmarł w wieku sześćdziesięciu ośmiu lat 19 lipca 1998 roku. Spoczywa na niewielkim kieleńskim cmentarzu, z którego roztacza się widok ukochanej, rodzinnej wsi autora i jeziorka Mulk, którego nazwy Nagel używał jako pseudonimu literackiego. Nagel pozostawił po sobie potężny dorobek literacki i zajął miejsce w panteonie największych kaszubskich pisarzy. W pamięci Kaszubów, a szczególnie mieszkańców rodzinnej gminy Szemud, pozostanie on na zawsze krzewicielem kaszubszczyzny i szeroko pojmowanego regionalizmu, a także tym, kto swoją twórczością rozsławił lesôcką ziemię daleko poza jej granicami.

Tekst pochodzi ze zbioru poezji Alojzego Nagla “Móje wierzte” Autorami tekstu są: Maria Małgorzata Urbaniak i Jarosław Ellwart